Mevlüt MERGEN - KANUNİ VE HAMRAVAT SUYU!.. - Öz Diyarbakır Gazetesi

17-03-2021 00:10

A⁺ A^-

GÖNLÜMCE

HAMRAVAT

Akardı çeşmelerden, su deyip içerdik biz,

Kardan tatlı ve temiz, baldan tatlı derdik biz.

Ağzı tülbentli idi dile gelse “habene”,

Damda tahtı kurarsak çok içeriz biz yine!..

MM

SÖZ GELİŞİ

Tarihçiler der ki; Yavuz Sultan Selim’in 22 Eylül 1520’de vefatı üzerine yerine Kanuni Sultan Süleyman padişah olmuştur, yine tarihçiler der ki; Diyarbekir beylerbeyi olan Bıyıklı Mehmet Paşa’nın 24 aralık 1521’de vefatı üzerine yerine Karaman beylerbeyi Hüsrev Paşa atanmıştır.

Diyarbekir; İran sınırına yakın olması dolayısıyla Osmanlı döneminde ayrı bir önem kazanmıştır. İran’a karşı oluşturulan ordunun üssü ve kışlak yeri olan Diyarbekir’e ilk gelen Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman’dır ve bu şehre dört defa gelmiştir.

Kanuni Sultan Süleyman ilk defa Tebriz’den 25 Ağustos 1535’te hareket ederek Hoy, Erciş, Ahlat üzerinden 20 Ekim 1535’te gelmiştir, bu gelişinde Kanuni 22 gün kalmıştır, kendi buyruğu ile genişletilen İç kalede incelemelerde bulunmuş, 5 Kasım 1535’te Diyarbekir’dan ayrılmıştır.

İkinci defa gelişi ise 25 Ağustos 1548 tarihidir, bu gelişinde Diyarbekir’de bir buçuk ay kalmış Ramazan bayramı namazını da burada kılmış, ayrıca Ramazan şenliklerine de katılmış, buradan Halep’e gitmiştir.

Kış mevsimini Halep’te geçiren Kanuni Diyarbekir’e gelmek üzere 6 Haziren 1549’da Halep’ten ayrılır. Gelirken yolda hastalanır ve hasta olduğu halde Diyarbekir’e gelir, kendisi çam ve meşe ağaçları ile kaplı bol oksijenli Karacadağ yaylasına götürülür, burada kaldığı sürece bu yaylanın sütünden, yoğurdundan, peynirinden ve gayet lezzetli etlerinden yiyerek temiz hava, bol oksijen ve “hamravat” suyu ile şifa bulur.

Rivayet edilir ki Kanuni şifa bulduktan sonra:

“Alem içre bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi

Saltanat dedikleri bir cihan kavgasıdır

Olmaya baht-ü saadet dünyada vahdet gibi

mısralarıyla başlayan beytini Karacadağ’da yazmıştır, burada sağlığına kavuşan Kanuni 4 Kasım 1549’da Diyarbekir’den ayrılmıştır.

Kanuni Diyarbakır’a dördüncü defa olarak 12 mayıs 1554 tarihinde gelmiştir, bu gelişinde Diyarbakır’da sekiz gün kalmıştır.

Bütün bu bilgilere merhum Vedat Güldoğan’ın “Diyarbakır tarihi” adlı eserinde ulaştık, Kanuni’nin Diyarbakır’a kilometrelerce uzaklıktaki Karacadağ’dan 1535 tarihinde getirttiği ve son yıllara kadar evlerimizdeki musluklardan akan “hamravat” suyu hakkında görelim bakalım Evliya Çelebi ne diyor:

“Hepsi adet akan pınardır. Hepsi içinde övülmüş olan ölümsüzlük suyu çeşmeleri, Hamravat pınarından gelen, can besleyen çeşmelerdir.

Çünkü bu Hamravat suyu, Anadolu, Arap ve Acem’de Ma’arretü’n-numan suyu gibi ünlüdür. Övücülerin anlatmasıyla Hamravat pınarının övgüsü dünyaya yayılmıştır. İlk çıktığı yer Diyarbekir’in batısında Karadağ (Karaçadağ) yaylasında olup yeraltındaki kanallardan iki gün süren yolculuktan sonra Amid kalesine ulaşır.

Önce Cami-i Kebir’e, ondan sonra diğer camilere, han, imaret ve hamamlara dağılır. Eski hekimler bu Hamravat suyu içine pamuk bırakıp sonra pamuğu kurutup tartmışlar ve Maarra şehri suyu pamuğundan hafif olmuştur.

İstanbul’da eski Saray kapısı önündeki Yekta çeşmesi suyunda ıslanıp kuruyan pamuk ile Diyarbekir’in hamravat suyunda ıslanan pamuk birlikte tartılmış ve yine hafif gelen Hamravat suyununki olmuştur, eğer pamuk ağır olursa suyun acılığına ve yararsız olmasına delalet eder.

Bu Hamravat suyu yumuşak, hoş bir sudur. Safra, sevda ve balgamı ve içte olan bütün karışımları mahveder. Hatta bu Hamravat suyunun özelliklerini Osmanoğullarından Sultan İbrahim han duyup ‘Elbette bana Diyarbekir’den Hamravat suyu gelsin!’ diye fermanla dergah-ı alinin kapıcı başı tayin olmuş, Efendimiz Melek Ahmat Paşa Kara-Amid Valisiyken, adı geçen ağa fermanla geldiğinde paşa ‘işittim ve itaat ettim’ deyip onar vakiye saf gümüşten gügümler yaptı.

Altı gügüm kurşundan, altı gügüm çinkodan ve altı adet senek denilen çam ağacından çömleğe Hamravat suyunu doldurup mahkeme huzurunda bütün masrafını çekip Hamravat suyunu hızlı bir şekilde gügümleri mühürledi.

Gelen kapıcı başıya on kese ihsan edip on altı kese de gügümlerin masrafını çekip Hamravat suyunu hızlı bir şekilde İbrahim han’a gönderdi.”

Otuz-kırk yıl öncesine kadar Hamravat suyu Diyarbekir’de evlerdeki musluklardan akardı, daha sonra bu su yetmeyince ayrı bir su kaynağından evlere su verilince “Hamravat suyuna eski su- diğerine de yeni su” dendi.

Her zaman anarım, Kocaeli’de görmüştüm, bir çeşmenin üzerinde “çene suyu” yazısını o gün ve daha sonraki zamanlarda hep şunu arzuladım; n’olurdu Sur içinde bir çeşmenin üzerine “Hamravat suyu” diye yazılsaydı da bu su içilebilseydi veya “pet şişelerin üzerinde görebilse idik “Hamravat suyu” yazısını.

Karacadağ’ı biz bir şiirimizde şöyle anlatmışız:

KARACADAĞ

Karadır taşları, kara toprağı,

Kapkara gözlüdür kızı dağımın,

Bilinsin burası sultan otağı,

Her anı serindir yazı dağımın.

Lalesi, sümbülü, gülü, reyhanı,

Pirinci, peyniri, yağı ayranı,

Avcının elinden bizar ceylanı,

Aşıka yoldaştır sazı dağımın.

Çadırlar kurulur töre gereği,

Yoksulu gözetir, ağası, beği,

Urbadır güzele yünü, ipeği,

Dertliye ağlar gözü dağımın.

Hamravat bal mıdır, yoksa su mudur?

Özlemi yüreğin tutkusu mudur?

Sessizlik dağımın uykusu mudur?

Uysaldır yol verir, düzü dağımın.

Tepesi karlıdır kış günlerinde,

Türküsü okunur düğünlerinde,

“Bindallı” hoş durur gelinlerinde,

Kenger zamanıdır yazı dağımın.

Çökünce karanlık eteklerine,

Dökülür yıldızlar tepelerine,

Sarılır çocuklar annelerine,

“Bir tatlı huzurdur” özü dağımın.

Siverek yakındır Diyarbekir’e,

Uzansan varırsın sanki göklere,

Aşiret, göçebe, bütün “kök”lere,

Kültürle gülüyor yüzü dağımın.

Bir zaman hem yanar, hem de yakarmış,

Alevler göklere doğru çıkarmış,

Taşları eritir öyle akarmış,

İçten içe yanar közü dağımın!..

MEVLÜT MERGEN AMİDİ

Diyarbekir 03.04.1999