Fahrettin KANAT

20-08-2022 09:22

A⁺ A^-

Diyarbakır, çok zengin ve çeşitli bir folklor yatağıdır. Folklor, bir insanın, bir toplumun ve bütün bir milletin yaşama biçimidir. Halk geleneklerini, adetlerini, inançlarını, efsanelerini edebiyatlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Bütün sanatların temelinde folklor vardır. Diyarbakır folklor alanına giren her türde malzemeye sahiptir. Yörenin her tarafında bin bir medeniyetin izleri görülür. Oralarda köklü ve tükenmez bir kültür saklıdır. Karacadağ eteklerinde dokunan kilim ve sicimlerde, heybe, çorap ve keçelerinde işlenen renk renk motifler, tarihin derinliklerinden gelme çeşitli sembollerin canlı ve sıcak birer örnekleridir.

Diyarbakır’ın Halay, Çepik, Esmer, Delilo, Tik, Gırani, Lorke, Çaçan adını taşıyan halk oyunlarından renk, ahenk ve hareketlilik göze çarpar.

Diyarbakır’ın kendine mahsus bir musiki tarzı vardır. Herhangi bir toplulukta musiki icra edilirken aşağıdaki sıraya dikkat edilir.

Diyarbakır Peşrevi, 2. Divan, 3. Muhalif, 4. Kürdi, 5. Maya, 6. Hoyrat, 7. Beşiri, 8. Şirvani, 9. Kesik.

Yörede vurmalı sazlarda davul baştadır, Tef ve Darbukada yaygındır. Sas her zaman olmuştur, Diyarbakır’da bir ara ud ve cümbüş yaygınlık kazanmıştır. Ancak bu eğilim uzun sürmemiş, bağlama yine öne geçmiş.

Geleneksel halk oyunlarının neler olduğu ve nasıl oynandığından bahsedecek olursak; halk oyunlarının çok çeşitli, canlı ve renkli olduğunu görmekteyiz.

HALAY: Halaylar ez üç kişiyle oynanır. Oyuncular, davul, zurna eşlik eder. İzleyiciye göre sahne uygulaması ve düzen yoktur. Oyun, başı çekenin yönetiminde oynanır. Halay başı elindeki puşuyla düzeni ve ritmi sağlar. Halaylarda canlılık ve neşe egemendir. Ölçülü devinimlerle oynanır. Halay müziği çeşitlidir. Ritm canlıdır.

Halayda, sol kol, sağ kol üzerine gelir. İçten parmaklar bir birine geçirilir. Kollar gergin, arkada kalacak biçimde kenetlenir. Bakışlar dik ve serttir. Oyuncular omuz omuza verdikten sonra halay başlar. Halay iki bölümden oynanır. Birincisi sallanmadır. Diz kırılarak, dört uzun, iki kısa diz devinimi yapılır. Bu devinime bedenle omuzların ritmik biçimde eşlik etmesi gerekir. Omuz titretme erkekler içindir. Kızlar düz oynar. Halayın ikinci bölümü yürümedir. Devinimler ölçülü ve aynı sertliktedir. Sağ ayak yeri üç kez döver. Sonra sol ayak yere vurulur. Böylece devinim dörde tamamlanır.

DELİLO (GRANİ) : Üretimde birlik, dayanışma içinde harcanan emeğin karşılığının alınmasında doğan sevinci yansıtır. Davul zurna eşliğinde oynanır. Küçük parmaklardan tutuşulur. Kollar yere pareleldir. Oyun süresince içten dışa doğru yaylandır ılır ya da sert biçimde sallanır. Ayaklar önden yana atılarak öne doğru gidilir. dört dörtlüktür. Önde sol ayakla dört vuruş yapılırken sertçe sekilir. Sekmeden sonra, geliş doğrultusunda geri dönülmez. Oyunda yöre türkü ve manileri okunur. Delilo, Selimo, Tırıanne, Ayvanda yatan oğlan, bunların başlıcalarıdır. Delilo, yalnız kız ve Erkeklerce oynandığı gibi karışık olarak’ta oynanır.

ESMER (HERRANİ): Sevginin vurgulandığı bir halk oyunudur. Figürlerde incelik, yumuşaklık vardır. Ezgisi dört dörtlüktür. Ara müziği Herrani, Türkü bölümü esmerim olan, iki müzikli bir oyundur. Oyun, hem erkek hem de kadınlarca oynanır.

NENİ: Yörede çok sevilen bir halay türüdür. Özellikle düğünlerde oynanır. Oyuncu sayısı dörtle on beş arasında değişir. Kadın’lı erkekli halay çekilir maya söylenir.

ÇAÇAN: Halaya benzer. Vuruşlarda ayaklar daha devirimli, coşkuludur.

TEK AYAK: Halay türündedir. Tek gurup, ya da karşılıklı iki gurupla oynanır. Bu oyunda ayak vuruşları, halay müziğinden yarım ses aksaktır. Bu, ileriye çıkış figürlerinde ve dik oyunda özellik olarak belirir. Müzik 2/4’lüktür. Karşılıklı oynamada belirgin özellik, atak devinimlerdir.

İKİ AYAK: Çaçan oyunuyla coşanların, sol ayaklarını iki kez ileri vurup çekerek oynadıkları bir oyundur.

ÇEPİK: Adını el çırpmadan alır. Savaş, kavga ve çekişmeyi simgeler. Oyun guruplara ayrılarak ya da tek tek vuruşarak oynanır. Çepik üç bölümdür. Kabadayı, hücum ve çarpışma. Yürüyüşler saldırı ve kavgaya çağırır biçimdedir. Oyun en belirgin özelliği oynayışta eşitliğe önem verilmesidir. Erkek erkeğe, kız kıza karşı oynar. Ezgisi iki dörtlük bir oyundur. Sağ ayakla başlanır. Sağ, sol, sağ adımlar atılır. Sağ ayakta sekilir. Sol ayakta sağın yanına yere vurulur ve sol atılarak sürdürülür. Sekme sonrası tüm vuruşlarda el çırpılır.

KOÇERİ: Delilo’nun iki ayaklı yavaş oynanmasıdır. Oyuncu sayısı, dörtlr on arasında değişir. Oyuncular kol kola girerek, mendil sallayarak oynarlar.