KÜÇE BAŞIHicri 1443 yılının mübarek Ramazan-ı Şerif’in “son” günlerini idrak etmekteyiz, yani “bayram” arifesindeyiz, bayram demek ise “ziyaret” demektir,  yaşayanlar bu ziyareti daha ziyade “tebrikleşme” vesilesi bilir, birbirleri ile görüşürler, ancak geçmişte yaşamış büyükleri ziyaret ise “kabristana” gidilerek ifa edilir.Bu niyetle geçmiş zamanı hatırlatıp, ayrı bir “ziyaret yapmayı düşündük ve istedik ki 27 Mayıs günü kutlanacak olan bu şehrin “fetih” gününde ve daha sonraki zamanda Sahabe-i Kiramdan olan “ilk valilerini” rahmet ve saygı ile yad etmek isterken söze şöyle başlamayı murad ettik:Diyarbekir…Peygamberler ve Sahabeler şehri…Bir zamanlar abdestsiz girilmeyen şehir…Bunun için dört kapının en yakınlarında hamamlar, camilerinde gusülhaneler bulunan şehir..Her ne kadar bir ara “taşı kara, bahtı kara” denmişse de, o kara taşların oluşturduğu surların içinde yaşayan karanlık ruhlu insanlara Allah’ın nurunun kutsal topraklardan sahabe eliyle geldiği şehir…Bu şehrin insanı İslam ile tanışınca onları yönetmek için de her biri cihana bedel yüreği Allah ve peygamber sevgisiyle dolu Sahabe-i Kiram’dan “Valiler”in  görevlendirildiği şehir..1 – “SULTAN SA’SAA (r.a)” - İlk isim bu şehrin fethinde bulunmuş, “Sultan Sa’saa b. Amr. B. Savban b. El Abdi” fetih esnasında çıkan çatışmada yaralıdır, ancak yarası Valilik yapmaya mani değildir, iki ay kadar sonra vefat etmiş.Bu zatın mübarek “naaşı” Hasan paşa hanının karşısına defnedilmiş yanına cami, medrese, yolculara ve fakirlere yemek çıkarılan dergah, kısaca bir külliye, sonradan minare ilave edilen bir kutsal makam, ne zamana kadar bu özelliklerini denirse:Deriz ki,  1926 yılına kadar,  o tarihte yol genişletme bahanesi kullanılarak yıkılır bu türbe, bu cami, bu dergah,  Diyarbekir’in ve dolayısıyla Anadolu’nun ilk  İslam Valisinin mezarı “Rıdvan ağa” kabristanına taşınır, lakin üzerine ne bir kitabe, ne bir işaret konulmaz ve öylece o kabristanla birlikte sonradan yapılan binaların altında kalır..2 – IYAD B. ĞANEM (r.a.)… Bu şehri fethe gelen ordunun kumandanıdır bu zat Sultan Sa’saa ‘dan sonra Diyarbekir Valisidir.3 – “ÖMER B. SA’D EL ENSARİ (r.a.)”… Valiliğe atandığında Dımeşk,  Irak Samsa, ve Cezire birleştirilir ki günümüz deyimiyle “bölge valisi” olur.4 – “ÖMER B. SARAFE (r.a.) “ -  İki yıl sonra Cizre ve Diyarbekir Vilayeti “Vilayeti müstakile” olarak Sahabeden Ömer b. Sarafe” ye tevdi edilir.5 – “DİYAEDDİN HANZLE (r.a.)” H. 23’te Cizre ve Diyarbekir Vilayeti Valiliğine Diyaeddin Hanzele tayin edilir.6 – “VELİD B. UKAYL (r.a.)” de Diyarbekir Valisi olmuştur.7 – “MUAVİYE B. EBİ SÜFYAN (r.a.)”  - Yine Diyarbekir, Cizre, Samsa, Kandiye Vilayetleri ve Şam Valisi Muaviye b. Ebi Süfyan olmuştur.8 – “CERİR B. ATA (r.a.)” – Muaviye b. Ebi Süfyan’ın ardından Diyarbekir ve Cezire vilayetine müstakilen Cerir b. Ata Vali olmuştur.9 – “MALİK B. EŞTER (r.a.)” -  Kendisinden önceki valinin yerine Malik b. Eşter Vali olmuştur ki bu zatın türbesi bugün “Aşifçiler” sokağında olup sokak bir ticaret merkezi halini aldığından çevresi seyyar sebzeciler ve diğer esnaf tarafından sanki kuşatılmış olup denebilir ki zorlukla   ziyaret edilmektedir.“Osmanlı Belgelerinde Diyarbakır” isimli kaynak eserdeki bir belgede şöyle bir bilgi vardır:   Malik b. Eşter türbesinin türbedarının maddi durumu iyidir aynı zamanda çok cömert bir insandır, türbeyi uzaklardan gelenlere evinde yemek yedirir, yatırır, onlara her türlü ikramda bulunur, ancak zamanla herkese yardımcı olan bu insan kendisi yardıma muhtaç bir duruma gelir, Sadarete gönderilen yazıda (belgesi adını andığımız kitapta mevcuttur) gerek Malik b. Eşter türbesinin yeniden inşaası  ve gerekse  türbedara maaş bağlanması istenir”10 – “ŞEYBE B. AMR (r.a.)” – Diyarbekir’in Sahabe Valilerindendir.Diyarbekir Valilik  vazifesi Sahabe-i Kiram’dan sonra da hep seçkin isimler tarafından yürütülmüştür, tarihin akışı içinde bu şehirde hüküm süren devletlerin tayin ettiği valilerin isimleri daha ziyade bıraktıkları eserlerle anılmaktadır,Birkaç tanesini eserleriyle  misal verecek olursak,  Hadım Ali Paşa Camii, Lala Mustafa Paşa Camii, Behrampaşa Camii, Bıyıklı Mehmet paşa Camii, hamamı, sarayı, İskender paşa Camii ve hamamı, Melek Ahmet paşa Camii ve hamamı, Hasan Paşa hanı, Hüsrev Paşa medresesi ve hanı diyebiliriz ki bu misalleri çoğaltabiliriz.İsimlerini saydığımız mübarek “Sahabe-i Kiramdan olan Valiler” bu şehri zaten “kutsal” bilmişler, onlardan sonra gelen Valiler de bu kutsallığın yanına kalıcı eserler bırakarak şehre ayrıca manevi değer katmaya çalışmışlardır.Biz, bu şehri tam manasıyla anlatamasak da gayretlerimizin bu yönde olduğunu kanıtlamaya çalışmaktayız, zaman zaman şehrimizin bu manevi yapısından söz etmekle, zaman zaman diğer kültürel zenginliklerini dile getirmekle bu gayretimizi sürdürmek için imzamızı taşıyan kitaplarımızın yanı sıra böylesi söyleşilerimizi de okurlarımızla paylaşmaktan manevi bir zevk duyduğumuzu da ifade etmeliyiz ki bu zevkin bize yazdırdığı şiirlerden birini sunalım bu günkü sohbetimizin sonunda:ŞİİRBU ŞEHİRDE MEDFUN ŞEHİD SAHABELER (r.a)Ashab şehri Diyarbekir içinde,Ulu makam sahibi çok sultan yatar.Surların dahili ve haricinde,Peygamber, sahabe şehidan yatar. Yirmi altı civan şu tek kubbede,Peygamber dostları hepsi sahabe,Fetihle gelinmiş şehir, kasaba,“Rıdvan” ile kardeşi “Mes’ud Can” yatar. Din-i mübin için yapmışlar cihad,Halife Ömer etmişler biat,Dökülen kanlara şahit kainat,“Beşir” “Hamza” gibi çift aslan yatar. “Amr”, “Şa’be”, “Sabit” dahi burada,Cömert davranmışlar canı fedada,Saadet onların iki dünyada,İkişer “Zeyd”, “Halid” bir “Nu’man” yatar. Üç “Abdullah” şehid, iki “Muhammed”,İ’lay-ı din için tutmuşlar niyet,Şehadet şerbeti doyumsuz lezzet,“Ka’bi Zişan” deyu pehlivan yatar. Ellerde kılıç var, sinede iman,Amid’de vuruşmuş bir avuç insan,“Fudayl” de gönüllü yüce kahraman,“Hasan” deyu iki nevcivan yatar. “Malik” de şehiddir muharebede,“Fahr” ve “Ebul Hamd” de bizim beldede,Ashab kabristan olan camide,“Eb Nasr”, “Mugire” pür iman yatar. Hepsi de sahabe hepsi kahraman,Her biri cihana bedeldir inan,“Iyaz b. Ğanem” de emir ve ferman,Sultan oğlu “Sultan Süleyman” yatar!..MEVLÜT MERGEN AMİDİDiyarbekir                                                                        BAYRAM TEBRİĞİALLAH’IM EMRİNİ YERİNE GETİRMEYE ÇALIŞTIK BU MÜBAREK AY BOYUNCA..TUTTUĞUMUZ ORUÇLARI, KILDIĞIMIZ NAMAZLARI, VERDİĞİMİZ SADAKALARI LÜTFEN KABUL EYLE.. BİZLERDEN RAZI OL.. SENİN EMRİNLE ORUÇ TUTTUK, SENİN EMRİNLE BAYRAM YAPIYORUZ, SEVİNCİMİZİ CENNET VE CEMALİNLE TAÇLANDIR ALLAH’IM..BİZLERİ, SEVDİKLERİMİZİ, KOMŞULARIMIZI, ŞEHRİMİZİ, ÜLKEMİZİ VE BÜTÜN İSLAM ALEMİNİ KORU ALLAH’IM..DAHA NİCE BÖYLE BAYRAMLARA KAVUŞMAYI BİZLERE NASİP EYLE…BAYRAMINIZ KUTLU VE MUTLU OLSUNSEVGİLİ OKURLARIM!..                                                                   MEVLÜT MERGEN AMİDİ