Şiirlere, Manilere konu olan Diyarbakır karpuzu şimdi nerede..?Diyarbakır karpuzuyla, karpuz Diyarbakır’la ünlüdür.Karpuz bir simgedir Diyarbakır için. Büyüklüğü, ağırlığı, tadı ve çeşitleri ile Dünyaca ünlü karpuzumuz şarkılara, türküler, manilere girmiştir.Karpuzum dilim dilimGel otur nazlı gülümNe dedim de darıldınLal olsun benim dilim.***Ocakta duman olurGün olur, zaman olurDiyarbakır karpuzuHer yerde yaman olur.Adına festivaller düzenlenen, fuarlar açılan Dünyaca ünlü Diyarbakır karpuzu Dicle kıyısındaki bostanlarda (kumluk alanda) özel bir bakımla yetiştirilirdi. Yakın yıllara kadar düzenlenen festivallerde yarışmalara 42 kilo büyüklüğünde karpuz getirilirdi.Ancak, geçmiş yıllarda 70 kilo büyüklüğünde karpuzlar yetiştirildiği, özel olarak yetiştirilen bu karpuzlardan ikisinin bir deveye yük olduğu, deve yüklü karpuzların İstanbul’a saraya gönderildiği söylenir.Büyük karpuz üretiminde KOĞA (güvercin gübresi) kullanılır. Bunun içinde kentin bazı yerlerinde, köylere özel BORANHANE’ler (Güvercinlik) vardı. Bostan sahipleri karpuz için gerekli olan Koğa’yı buralardan alırdı. Ayrıca da özellikle Camilerin çatılarında yuva yapan güvercinlerin gübresi yılın belirli aylarında toplanır, satılır bununla camiler gelir elde edilirdi. Sonraki yıllarda, tarlalarda, bağ ve bahçelerde yapılan tarımsal ilaçlamalar yüzünden tüm kuşlarda olduğu gibi güvercin sayısında da azalma oldu. Ayrıca koğanın pahalı olması nedeniyle bu gübrenin kullanımından vaz geçildi.Şimdileri artık işin ticari boyutunu dikkate alan üreteciler, başka kentlerden getirttikleri yabancı tohumları kullanarak suni gübrelerle erkenci karpuz yetiştirmeye başladılar. Bunun sonucu olarak da Diyarbakır karpuzunun özelliği kayboldu. Tadı ve şekli bozuldu. Ayrıca Dicle’nin aşırı kirlenme de büyük karpuz yetiştirmesini engelliyor artık..Yıllarca Madendeki Bakır Fabrikası atıklarının nehre akıtılması, dahası kentin bazı bölgelerinin kanalizasyonlarının da buraya bağlanması sonucu aşırı kirlenme yüzünden tüm güzelliği ile birlikte verimi de bozuldu Dicle’nin.