özDiyarbakır – Türbelerin hemen hemen hepsi tarihi Sur ilçesinde bulunmaktadır. Günümüze ulaşan türbelerin büyük bir kısmı Osmanlı dönemine aittir.
Diyarbakır Kültür ve Medeniyet Dergisi’nde yer alan bilgilere göre, günümüze ulaşan 21 türbeden 18’i Osmanlı, bir tanesi Mervanoğulları, bir tanesi Artuklu, bir tanesi ise Akkoyunlu döneminde inşa edilmiştir.
Bu türbelerden sadece Mervani hükümdarı Nasıruddevle Mansur’a ait olanı bir sultan türbesidir. Diğer türbeler valiler, onların aile efradı, din adamları, şeyhler ve sahabelere aittir.
Bugün sizlere Urfa Kapı’nın karşısında yer alan ve halk arasında bilinen ismiyle Sarı Saltuk’tan söz edeceğiz.
Türbenin yapım tarihi ile ilgili net bir bilgi bulunmamaktadır.
Urfa Kapı’da bulunan Gülşeniler Tekkesinde metfundur. Türbede Sarı Saltuk ile birlikte Gülşen-i Alizade ve Hacı Salih Hafız Efendi de yatmaktadır. Rivayetlere göre Sarı Saltuk gezgin bir evliyadır. Gazalara da katılmıştır.
İnanışa göre Diyarbakır da yaptığı bir savaş sırasında şehit düşmüş ve türbenin olduğu yere gömülmüştür.
Sarı Saltukla ilgili çeşitli menkibeler ve rivayetler mevcuttur.
İki ayrı yapıdan birinde Sarı Saltuk’un mezarı bulunurken, hemen yanında bir mescit yer almaktadır.
Bölge halkının ilgi gösterdiği bu türbede günün her saatinde insanlar tarafından ziyaret edilmektedir.
Şüphesiz bu konudaki en önemli kaynak Sarı Saltuk’un hayatını konu alan Saltuk-name adlı eserdir. Ebulhayr-ı Rumi adındaki bir yazar Cem Sultan’ın emri üzerine Anadolu ve Rumeli’yi adım adım dolaşarak Sarı Saltuk’a ait menkıbeleri toplamış ve üç ciltlik bir eser haline getirmiştir. Eser tahminen 1480 yılında tamamlanmıştır. Saltuk-name’ye göre Sarı Saltuk’un asıl adı Şerif Hızır, babasının adı Seyyid Hasan’dır.
16. yüzyılda inşa edilen türbe hem içten hem de dıştan sekizgen planlıdır. Türbenin dışı siyah ve beyaz renkte taş kullanılarak örülmüş ve kabartma yazılar kullanılarak hareketlendirilmiştir. İç mekanı da dış mekanı gibi taş süslemelerle işlenmiştir.
Yazı sanatının en güzel örnekleri mak’ili ve sülüs hatlı yazıların yoğun olarak kullanıldığı görülmeye değer bir türbedir. Mak’ili yazılı panoların birinde ”saadet-bat” , diğerine ‘rabbil-ibad” yazıları bulunmaktadır.