Diyarbakır'ın Kocaköy ilçesindeki Gre Fılla Höyüğü'nde Diyarbakır Müze Müdürlüğü başkanlığında Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ayşe Tuba Ökse'nin bilimsel danışmanlığında 2018'de başlatılan kazı çalışmaları geçen yıl aralık ayında tamamlandı.
Kazılarda Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem'de yaşayan toplumlara ait yaşam izlerini yansıtan eserlerin yanı sıra dini ve sosyal yaşam alanları tespit edildi.
2 bin 687 eser gün yüzüne çıkarıldı
Çalışmalarda höyükte en eski yerleşimin Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem'de başladığı, Erken Neolitik Çağ'da ise birkaç yüz metre yakındaki Ambar Höyük ve Kendale Hecala'ya yerleşildiği tespit edildi.
4 yıla aşkın süre yapılan kazılarda, milattan önce 9 bin 300'den bugüne kadar tarihlenen 2 bin 687 eser gün yüzüne çıkarıldı.
Toprak altından çıkarılan ve kazıevinde toplanan eserler, arkeolog, restoratör, antropolog ve sanat tarihçilerinden oluşan ekip tarafından çok ince bir çalışmayla temizlenip belgelenerek Diyarbakır Müze Müdürlüğüne teslim edildi.
3 tarihi yapı taşınıyor
Höyükteki kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan, yaklaşık 10 metre çapında ve 2,5 metre yüksekliğinde içlerinde dikili taşların bulunduğu 3 yapının taşınması için proje hazırlandı.
Proje kapsamında numaralandırılarak kümelendirilen yapıların taşları, geçmişte uzunca bir dönem, adı işkencelerle anılan, müze yapılmak üzere mülkiyetinin Adalet Bakanlığından Kültür ve Turizm Bakanlığına devredilmesinin ardından çalışmalara başlanan Diyarbakır E Tipi Kapalı Cezaevi'nin bahçesine taşınmaya başlandı.
Hazırlanacak proje kapsamında burada aslına uygun olarak birleştirilecek yapılar, ziyaretçiler tarafından gezilebilecek.
"Tıpkı Göbeklitepe'ye benzer yapılar ortaya çıktı"
Diyarbakır Müze Müdür Vekili Müjdat Gizligöl, Silvan Projesi kapsamında yapılan kurtarma kazılarında 2018'de Gre Fılla Höyük'te kazı çalışması başlattıklarını belirtti.
Kazı çalışmalarının geçen yılın sonunda tamamlandığını anımsatan Gizligöl, "Kazı çalışmaları esnasında dünya ve Türkiye arkeolojisi açısından çok kıymetli bir mimari yapı bulundu. 'Yuvarlık planlı yapılar' diye bahsedebileceğimiz 'özel" yapılar ortaya çıktı. Tıpkı Göbeklitepe'ye benzer yapılar ortaya çıktı. Bunun üzerine bu kültür varlıklarının su altında kalmaması gerektiğini düşündüğümüz için buna yönelik hazırlıklar içerisine girdik. Şu an söz konusu yuvarlak planlı 'özel' yapıların taşınmasıyla ilgili işlemleri yürütüyoruz." diye konuştu.
Höyükte çıkan yuvarlak planlı yapılar Göbeklitepe'deki yapılara benzediği için höyüğe "Diyarbakır'ın Göbeklitepe'si" de denildiğini ifade eden Gizligöl, şunları kaydetti:
"Dönem itibarıyla bunlar Göbeklitepe ile çağdaş. Gre Fılla, dünyadaki heyecan verici 10 keşiften biri olarak biliniyor. Dünya basınında çokça yer buldu. Milattan Önce 9 bin 300 yılına dayanan bu yapıların 11 bin 300 yıllık olduğu analizler sonucunda ortaya çıkarıldı. Analiz çalışmaları devam ediyor, belki daha da eskiye tarihlendirilecektir. Söz konusu iki yapıyı taşıdık, şu anda üçüncü yapıyı taşıyoruz. Bunlar cezaevine taşındıktan sonra projesi yapılacak. Projeden sonra teşhir ve tanzim çalışmaları başlatılacak. Tarihi yapılar inşallah Diyarbakır ve bölge insanının hizmetine sunulacak, ziyaret edilebilecek."
Taşlar tek tek numaralandırıldı, işaretlendi
Taşınma işlemi hakkında bilgi veren Gizligöl, kazı çalışmalarında bu yapıları ortaya çıkardıktan sonra bütün taşları tek tek numaralandırdıklarını, işaretlediklerini, kodlarını aldıklarını ve çizimlerini yaptıklarına dikkati çekti.
Yapı taşları taşınırken de bunları dikkate aldıklarını belirten Gizligöl, yapıların birbirinden bağımsız olarak taşındığını, taşınma esnasında yapının taşlarının birbirine karışmasının söz konusu olmadığını söyledi.
Gizligöl, "Cezaevinde de bu çizim ve numaralardan faydalanılarak Gre Fılla'daki yerinde nasıl konumlandırılmışsa aslına uygun olarak tekrardan yerleştirilecek. Birkaç hafta içinde son yapının taşınmasıyla çalışmalarımız höyükte tamamlanacak." dedi.
Höyükte bulunan bütün eserleri Diyarbakır Arkeoloji Müzesi'ne götürdüklerini ifade eden Gizligöl, eserleri depoda muhafaza altında tuttuklarını dile getirdi.
Eserlerin çok kıymetli olduğunu vurgulalan Gizligöl, bunlarla ilgili belgeleme, restorasyon ve kayıt işlemlerinin devam ettiğini sözlerine ekledi.
"Ziyaretçiler burada 11 bin 300 yıl geriye gitmiş olacak"
Kazı alan sorumlusu arkeolog Mesut Vural da alandaki aktif kazının tamamlanmasıyla yapı parçalarının taşınmasıyla ilgili proje hazırladıklarını ve bu kapsamda çizim, fotoğraflama, belgeleme çalışmalarını yaptıklarını belirtti.
Yapıları meclis veya dini amaçlı toplanma yeri olarak kullanılmış bir yer olarak değerlendirdiklerini ifade eden Vural, şunları söyledi:
"Etrafında sivil yapılar var. Sivil yapıların merkezi konumunda üçgen oluşturacak şekilde 3 yapı konumlama yapılmış ve bunların içinde dikili taşlar, sunak taşları ve sunu kapıları var. Aynı zamanda insan figürü diyebilecek heykelcik bulduk. Bu 3 yapıya ait yaklaşık 100 bin yapı taşını Gre Fılla'dan eski Diyarbakır E Tipi Cezaevi'ne taşıyacağız. Daha sonra burada Gre Fılla'daki gibi konumlandırıp sivil yapıları da yanına koyarak aynı şekilde canlandırmaya çalışacağız. Ziyaretçiler burada 11 bin 300 yıl geriye gitmiş ve o havayı solumuş olacak." (AA)