Ayakta Duran Surlar - (Fahrettin Kanat'ın Yazısı)
Diyarbakır Surları, 2015 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Liste'sine giren ''Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı'', kent tarihinin ve hafızasının en önemli öğesi olarak varlı
Diyarbakır Surları, 2015 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Liste’sine giren ‘’Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı’’, kent tarihinin ve hafızasının en önemli öğesi olarak varlığını günümüze kadar devam ettirmiştir.
Tarihi kent merkezini çevreleyen ve genel hatlarıyla bugünkü sınırlarına 4 yüzyılda ulaşan Diyarbakır Surları, bugünde kentin en önemli yapısıdır.
Diyarbakır’da hâkimiyet kuran tüm medeniyetler surlara büyük önem vermiş; yeni burçlar, kitabeler ve süslemeler ekleyerek mevcut bazı burçları yenilemiş, onarım çalışmaları yapmıştır.
Diyarbakır Kalesi, İç Kale ve Dış Kale olarak iki bölümden oluşur. Kentin kuzey doğusunda yer alan ve Dicle Nehri tabanından yaklaşık 70 metre yükseklikte bulunan, surlarla çevrili İç Kale kesimsinin, ilk yerleşim yeri olarak kentin çekirdeğini oluşturduğu düşünülmektedir. Burada bulunan Amir’e Höyükte son yıllarda yapılan kazı çalışmaları da bu bilgileri doğrulamaktadır.
1045-1051 yılları arasında Diyarbakır’ı ziyaret eden Horasanlı şair ve seyyah Hasır-ı Hüsrev, kentin mazgallı korkulukları bulunan ikinci bir surla daha çevrelendiğini, dış ve iç surun kapıları arasında bir geçidin yer aldığını söyler. Evliya Çelebi ise dıştaki ikinci surdan hiç söz etmeden, surun ayrıca bir hendekle çevrelendiğini belirtir. Bugün de surların yakın çevresinde, özellikle kuzey, güneybatı ve güney kesimlerinde, ikinci surun kalıntılarını görmek mümkündür.
Diyarbakır Kalesi’nin dışarıya açılan 4 ana kapısı vardır; kale, Dağ Kapı (Harput Kapısı) ile kuzeye Urfa Kapı (Rum veya Halep Kapı) ile Batıya, Mardin Kapı (Tell Kapısı) ile güneye, Yeni Kapı (Su Kapısı, Şat Kapısı veya Dicle Kapı) ile doğuya açılır.
Kalenin kuzey doğusunda bulunan İş kale; Saray Kapı ve Küpeli Kapı sur içine, Oğrun Kapı ve Fatih Kapı ile sur dışına geçiş imkânı sunar. 20. Yüzyılın başlarına kadar sur kapılarının geceleri kapatılarak, kente giriş çıkışın kontrol edildiği bilinmektedir. Ana Kapıların dışında 25 tane küçük kapı mevcuttur. Bu kapılar savaş zamanlarında örülerek kapatılır ve kullanılmaz hale getirilirdi.
Diyarbakır Kalesinin çevre uzunluğu yaklaşık 5200 m. İç Kalenin Suriçi’nde kalan bölümünün uzunluğu ise 599 m’dir. İç kale ile birlikte sur duvarlarının toplam uzunluğu 5800 m kadardır. Sur duvarlarının 645 metrelik bir bölümü çeşitli sebeplerle yıkılmış veya yıktırılmıştır. İş Kale dâhil, sur çevrelerinin çevrelediği toplam alan yaklaşık olarak 1,57km’dir.
Dış surlar üzerinde 82 adet, İç kale üzerinde ise 19 adet burç tespit edilmiştir. Bunlardan Dağ Kapı, Mardin Kapı ve Urfa Kapı’nın her iki yanında bulunan burçlar ile Selçuklu Burcu, Ulu Beden Burcu, Yedi Kardeş Burcu, Nur Burcu ve Keçi Burcu en dikkat çeken burçlardır.