12 Eylül darbesi sonrası askeri cezaevi olarak kullanılan Diyarbakır E Tipi Cezaevi'nin 'Anı ve Etnografya Müzesi' olması kararının ardından başlatılan çalışmalarda, ilk etabın yüzde 67’si tamamlandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 23 Ekim 2023'te toplu açılış töreni için geldiği Diyarbakır’da, 12 Eylül darbesi sonrası askeri cezaevi olarak kullanılan Diyarbakır E Tipi Cezaevi'nin müze olacağını ifade ederek, “Bugün buraya müjdeyle geliyorum. Son ziyaretimde Diyarbakır Cezaevi'ni boşaltma ve kültür merkezi yapma sözü vermiştim. Sözümüzü tuttuk. Adalet Bakanlığımız cezaevini tamamen boşalttı. Kültür ve Turizm Bakanlığımız eski cezaevinin restorasyonu için gereken projeleri hazırladı. İçinde müzeden kütüphaneye, kültür ve sanat birimlerine kadar pek çok bölümün yer alacağı bu eserin, şimdiden Diyarbakır’ımıza hayırlı olmasını diliyorum. Diyarbakır Cezaevi, müze oluyor” ifadelerini kullandı. Bunun üzerine cezaevi içerisinde bulunan 270 tutuklu ve 170 personel, kentteki diğer cezaevine nakledildi. Dönemin Adalet Bakanı Bekir Bozdağ da cezaevinin kapısına kilit vurarak anahtarını Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy'a verdi.
Müzeye devredildi
27 Ekim'de, cezaevinin çevresine terör olaylarına karşı kurulan 2 metre genişliğinde ve 3 metre yüksekliğinde her biri 7 tonluk beton bloklar da kaldırıldı. 'Anı ve Etnografya Müzesi' olarak hizmet verecek olan cezaevi, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından Diyarbakır Müze Müdürlüğü'ne devredildi. İçindeki bazı yapıların yıkımı için kurul kararı çıkarılırken, bazılarının da güçlendirilmesinin yapılması planlandı. 5 bloktan oluşan, toplam parsel alanı 49 bin 204 metrekare, kapalı alanı da 16 bin 462 metrekareden oluşan yapıda, 2 giriş kapısı planlandı. Cezaevine sonradan eklenen askeri gazino, lojman gibi yapılar da yıkıldı. 2023 yılında lazer tarama yöntemiyle belgeleme yapılan cezaevinde, 1980 sonrası cezaevine sonradan eklenilen koğuş ve hücreler de yıkılıp Diyarbakır Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü tarafından restorasyon çalışmalarına başlandı. 1980'deki aslına dönüştürülecek cezaevinde 2 etaptan oluşan çalışmalarda, ilk etabın Haziran'da tamamlanması bekleniyor.
‘Cezaevinde kalmış olan dönemin tanıkları ile istişareler gerçekleştirildi’
Cezaevi'nde yaşanan olayların en doğru şekilde ifade edilerek anlatılabilmesi amacıyla 1980-1984 yılları arasında kalan tanıklarla toplantı ve istişareler gerçekleştirildiğini belirten Diyarbakır Rölöve ve Anıtlar Müdürü Cemil Koç, “Ülkemizin hafızasına acı hatıralarla kazınan Diyarbakır E Tipi Kapalı Cezaevinin 12 Ekim 2022 tarihinde bakanlığımıza teslim edilmesi ve 24 Ekim 2022 tarihinde tabelasının indirilmesinden sonra Anı Müzesi ve Kültür Merkezi olarak işlevlendirilmesine yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Öncelikli olarak 2023-2024 yılları arasında projelendirme çalışmaları büyük bir titizlikle sürdürülmüştür. Bu kapsamda cezaevinin özgün haline dönüştürülmesine ilişkin restorasyon projeleri hazırlanarak 17 Eylül 2024 tarihinde birinci etap restorasyon çalışmaları başlatılmıştır. İlk etapta özellikle yerleşke içerisinde bulunan binaların ve cezaevinin muhdes eklerinden arındırılması ile ilgili yıkım ve söküm işleri, hafriyat temizlikleri yapıldı. Çatı imalatları zarar gördüğü için çatının tümü değiştirildi. Yapı içerisinde yapılan raspa ve söküm çalışmaları sonrasında taşıyıcı sistemde statik sorunların olduğu tespit edilmiştir. Gerek müze ziyarete açıldığında yoğun insan sirkülasyonu olacağı, gerekse yakın dönemde bölgemizde yaşanan depremlerden kaynaklı olarak özellikle güçlendirme projelerinin revize edilmesine ilişkin çalışmalar başlatılarak revize restorasyon projeleri ve güçlendirme projeleri hazırlanarak ilgili koruma kurulundan onaylatılmıştır. Güçlendirme projeleri kapsamında döşeme, kolon, kiriş ve duvarlarda yüksek statik dayanıma sahip tamir harçları ve fiber karbon güçlendirme yöntemi ile ilgili güçlendirme çalışmalarımız devam etmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı olarak Kültür Vakıfları Müzeler Genel Müdürlüğümüz tarafından müze teşhir tanzim içeriğinin oluşturulması ile ilgili konunun hassasiyeti göz önünde bulundurarak Diyarbakır Cezaevi Danışma Kurulu oluşturulmuştur. Cezaevinde yaşanan olayların en doğru şekilde ifade edilerek anlatılabilmesi amacıyla yazılı ve görsel kaynak araştırmaları yapılarak, proje çalışmaları aşamasında 1980-1984 döneminde cezaevinde kalmış olan dönemin tanıkları ile istişare ve toplantılar gerçekleştirilmiştir” dedi.
‘2026 Kültür Yolu Festivali'ne yetiştirilmesi hedeflenmektedir’
Yapılan restorasyon çalışmalarında şu ana kadar birinci etabın yüzde 67’sinin tamamlandığını belirten Koç, şöyle devam etti: “Cezaevinde sadece Anı Müzesi değil aynı zamanda kütüphane, eğitim atölyeleri, çok amaçlı sergi salonları, sahne sanatlarının sergileneceği çok amaçlı salon, arkeolojik sergi alanı ve bunun dışında yeşil alan açık etkinlik alanları ve otopark olarak düzenlenmesi ile ilgili projeler hazırlanmıştır. Restorasyon çevre düzenleme ve teşhir tanzime yönelik uygulamaların 2026 Ekim ayında düzenlenecek olan Kültür Yolu Festivali'ne yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Çalışmalar etaplar halinde sürdürülecek şu an birinci etap uygulamasındayız. Daha çok yapıların yıkım ve söküm çalışmaları mevcut cezaevi binasındaki muhdes yapıların arındırılmasıyla ile ilgili işlemler yürütülmektedir. Şu an birinci etapta yüzde 67’lik bir fiziki gerçekleşme sağlanmış durumdadır. 2 etap halinde bitirilmesi planlanmaktadır. Yapılan sıva raspaları ve söküm çalışmaları sonrasında yapıda gözle görülür nitelikte statik sorunların oluştuğu tespit edilmiştir. Bu çerçevede özellikle kolon ve kirişlerin güçlendirilmesiyle ilgili proje revizyonları gerçekleştirildi ve ilgili koruma kurulundan onaylandı. Yapının depremsel gücünün artırılmasına yönelik güçlendirme faaliyetleri devam ediyor. Kolon kiriş ve döşemelerin, duvarların yüksek dayanımlı tamir harçları ve fiber karbon ile güçlendirme çalışmaları devam etmektedir. Yapılan güçlendirme çalışmaları neticesinde depreme dayanıklı hale gelecektir” diye konuştu.